Miejskie Przedszkole nr 7

Edukacja daltońska- kilka słów  o alternatywie w wychowaniu przedszkolnym

               Koncepcję planu daltońskiego, stworzyła przed ponad 90 laty Helen Parhurst, która jako początkująca nauczycielka zmuszona była pracować z czterdzieściorgiem dzieci należących do 8 oddziałów. W takiej sytuacji potrzebne były nowe rozwiązania. Wówczas przyszło jej na myśl, że najlepszym rozwiązaniem będzie danie każdemu z uczniów jakiegoś zajęcia, nad którym by pracował aż do chwili, gdy będzie mogła osobiście skontrolować jego pracę. Aby się ten plan mógł udać, musiała nakazać starszym dzieciom, żeby pomagały młodszym. Wszyscy starsi odpowiedzieli jednomyślnie na to wyzwanie. Z ich pomocą przerobiła magazyn szkolny na klasę, w której każdy kąt przeznaczony został na inny przedmiot (por. Sakowicz, 2011).

 

Parkhurst chciała, aby nauczanie masowe w klasie zastąpić samodzielnym uczeniem się dzieci w szkole, pozwolić dzieciom uczyć się we własnym tempie, pobudzić do współpracy, zastosować indywidualne sprawdzanie wyników pracy u każdego ucznia przez nauczyciela. Jej koncepcja była rezultatem rzeczywistości pedagogicznej, z jaką musiała się zmierzyć jako początkująca nauczycielka. Znacząca okazała się również bliska współpraca z Marią Montessorii. Nazwa pochodzi od miasta Dalton, w którym w jednej ze szkół,  Parkhurst rozpoczęła wprowadzanie swojego planu laboratoryjnego (Buczkowska- Staniec, 2013).

 

Obecnie plan daltoński staje się coraz bardziej rozpowszechniony, a jego europejską kolebką jest Holandia, gdzie rozwija się on najprężniej. Dzisiejsza koncepcja wzbogacana jest o różne idee oraz rozwiązania wynikające z refleksji praktyków nad edukacją daltońską.

 

Zgodnie z założeniami H. Parkurst edukacja opiera się na trzech zasadach: uczenie się odpowiedzialności, samodzielności i współpracy. Współcześnie holenderscy kontynuatorzy dodali do tego trio: refleksję oraz zróżnicowanie:

 

odpowiedzialność	z r ó ż n i c o w a n i e
samodzielność
współpraca
refleksja

       Uczenie się odpowiedzialności polega na przekazywaniu dzieciom (uczniom) odpowiedzialności za procesy edukacyjne oraz za wyniki tych procesów. Dla wielu nauczycieli może okazać się to bardzo trudne do wdrożenia, bowiem trzeba przekazać ster dziecku, aby mogło samo kierować swoim procesem edukacyjnym. Dzieci, które tworzą własny model uczenia się, są lepiej do niego zmotywowane (autonomiczne uczenie się), bardziej twórcze i kreatywne. Lepiej radzą sobie w późniejszym życiu.

 W koncepcji daltońskiej nauczyciel daje dzieciom poczucie odpowiedzialności i pociąga je do niej. Dzięki temu dzieci mogą dokonywać głębszego zastanowienia się nad swoim procesem uczenia się (Buczkowska- Staniec, 2013,  za: Röhner, Wenke, 2011).  

 Odpowiedzialności dzieci uczą się poprzez wykonywanie powierzonych im obowiązków (dyżurów), zadań tygodniowych oraz odpowiedzialne korzystanie z wszelkich pomocy, zabawek i innych przedmiotów udostępnionych przez nauczyciela.

        Uczenie się samodzielności oznacza poszukiwanie rozwiązań, rozwiązywanie problemów czy wykonywanie zadań samodzielnie przez dzieci. Zmusza je do aktywności własnej i znacząco motywuje. Ponadto samodzielna praca odbywa się na indywidualnym poziomie każdego dziecka, a nauczyciel ma przez to możliwość udzielenia pomocy tym dzieciom, które rzeczywiści potrzebują wsparcia.

Uczenie samodzielności dzieci nie jest wcale takie proste. Dzieci, uczące się w sposób tradycyjny, oczekują od nauczyciela gotowych rozwiązań, bez własnego wysiłku. W polskim modelu edukacji samodzielnym można być wtedy, gdy dokładnie wykonuje się polecenia nauczyciela, natomiast w modelu daltońskim: jeśli masz się czegoś nauczyć, musisz to zrobić sam. 

Uczeniu się samodzielności sprzyja postawa nauczyciela, który nie wyręcza dzieci w czynnościach samoobsługowych, zadaniowych czy porządkowych oraz stosuje sygnalizator przeniesionej uwagi. Samodzielna praca, indywidualne zmaganie się z zadaniem odbywa się podczas czerwonego  światła na sygnalizatorze. Oznacza to, że nauczyciel nie jest dostępny dla dzieci w obecnej chwili, za biurkiem posadzony jest zastępca nauczyciela- maskotka, która nie odpowiada na żadne pytanie dziecka, co zmusza je do samodzielności.

Dziecko na podstawie wskazówek nauczyciela stara się rozwiązać problem, szuka też różnych rozwiązań, nie traktuje nauczyciela jak skarbnicy gotowych rozwiązań, lecz jak partnera służącego wsparciem w każdej sytuacji z wyjątkiem czasu przeznaczonego na indywidualną pracę przy czerwonym świetle. Żółte światło- oznacza  konsultacje z kolegami z grupy.

 Zielone światło  zostaje włączone, aby nauczyciel mógł służyć dzieciom wsparciem i pomocą w rozwiązaniu problemu, którego nie potrafiły dotąd rozwiązać, a wykorzystały wszystkie inne możliwości (Buczkowska- Staniec 2013).

        Uczenie się współpracy jest jedną z trzech najważniejszych zasad daltońskich.  Współpraca polega na wspólnym rozwiązywaniu zadań przez parę dzieci lub kilkuosobowy zespół, podczas którego dzieci wzajemnie udzielają sobie pomocy, wyjaśniają niezrozumiałe rzeczy. Ważne jest, aby dzieci współpracując, nie przeszkadzały sobie wzajemnie a wspierały się podczas realizacji zadania. Uczenie się współpracy musi być wprowadzane stopniowo, a podstawą wszelkiej współpracy jest komunikacja. Edukacja przedszkolna jest dobrym gruntem do zdobywania podstawowych umiejętności komunikacyjnych (słuchanie siebie nawzajem, trzymanie sie zespołu, ciche mówienie, dzielenie się ze sobą wiedzą, życzliwe reagowanie na siebie, zadawanie sobie pytań).

Uczenie się współpracy każdego dziecka z każdym jest bardzo istotnym  elementem w edukacji przedszkolnej. Odbywa się to poprzez współpracę w parach.

Współpraca może też mieć charakter zespołowy. Praca w kilkuosobowych zespołach sprzyja również współodpowiedzialności za wykonywane zadanie.

         Refleksja jest jednym z dwóch nowych filarów dodanych do trzech bazowych, choć holenderscy kontynuatorzy myśli edukacji daltońskiej piszą o niej wcześniej (zob. Rohner, Wenke 2011).

Jeżeli mówimy o rzeczywistej odpowiedzialności za własny proces uczenia się, to należy się zastanowić w jaki sposób dzieci mają wpływ na przedstawienie wyników swoich działań.

Dzieci przyzwyczajone do aktywnego działania, podejmowania inicjatywy, korygowania własnej pracy nie powinny biernie czekać na to jak zostaną ocenione ich postępy przez nauczyciela. Ważne jest rozpoczęcie refleksji nad własnym procesem uczenia się Buczkowska- Staniec 2013, Rohner, Wenke 2011).

Ważnym jest, aby każde zajęcia rozpoczynały się od pokazania dzieciom celu, korzystanie z różnych sposobów dokonywania refleksji oraz poświęcanie sporej uwagi na informacje zwrotne.

Z tego względu w naszym przedszkolu dzieci uczą się refleksji już w najmłodszych grupach. 

Nauczycielki dokonują ewaluacji zajęć wraz z dziećmi, podczas których dzieci aktywnie uczestniczą w ocenianiu oraz uczą się samooceny. 

          Zróżnicowanie odnosi się do wcześniej opisanych zasad, choć najbardziej powiązane jest z samodzielnością. Indywidualne podejście do każdego dziecka, organizowanie mu procesu edukacyjnego zgodnie z jego możliwościami rozwojowymi, własnym tempem rozwoju oraz stosowanie różnych stylów uczenia stanowią podstawę zróżnicowania. Zasadę tę należy uwzględniać podczas przydzielania zadań dzieciom, tak aby były na miarę ich możliwości, zgodnie z strefą najbliższego rozwoju Wygotskiego. Ważną rolę odgrywają tu rówieśnicy, którzy mogą pełnić rolę tutorów. Dzieci mogą bazować na umiejętnościach swoich kolegów (starszych lub posiadających już pewne umiejętności) i od nich uczyć się.

mgr Barbara Buczkowska- Staniec (2014)

Bibliografia

Buczkowska- Staniec, B. (2013). Daj dziecku ster, aby mogło wypłynąć na szerokie wody, Biuletyn Oświatowy SOD w Częstochowie nr 25 (31) s. 25-29

Juljńska A., Kwella M., Szymańska K. (2011) Pomocnik nauczyciela. Sprawdzone pomysły na zmotywowanie i zorganizowanie twojej klasy, Wyd. SOR –MAN, Łódź.

Röhner R. (2012). Plan daltoński wzorcowym narzędziem dla współczesnej edukacji. w: Bliżej przedszkola1, s. 64-66.

Röhner R., Wenke H. (2011).  Pedagogika planu daltońskiego,  Wyd. SOR –MAN, Łódź.

Röhner R. (2009). Edukacja daltońska w grupach przedszkolnych, w: Wychowanie w Przedszkolu nr 4, s. 26-29.

Sakowicz A. (2011). Dziecko za sterem. Plan daltoński w przedszkolu. http://www.dalton.org.pl/artykuly/mdp_9_2011_19-21.pdf.

Sowińska A.  Dryjas. K. (2011). Plan daltoński okiem praktyków. http://www.dalton.org.pl/artykuly/mdp_9_2011_20-21.pdf.

Szumilas E., Lewnadowka E. (2010). Koncepcja edukacji daltońskiej, w: MAN, Łódź.

Wenke H. (2012). Zasady planu daltońskiego w kontekście współczesnym, w: Bliżej przedszkola1, s. 64-65.